کارشناسان و فعالان اقتصادی از راهکارها و ضرورت‌ها در مسیر بهبود تعاملات اقتصادی با ترکمنستان می‌گویند: فرصت احیایِ روابط همسایگی

کارشناسان و فعالان اقتصادی از راهکارها و ضرورت‌ها در مسیر بهبود تعاملات اقتصادی با ترکمنستان می‌گویند:

فرصت احیایِ روابط همسایگی

 

دولت سیزدهم، همتی جدی‌تر را برای سر و سامان دادن به تعاملات اقتصادی خود با همسایه شمال شرقی، یعنی ترکمنستان، پیش گرفته است. از دیدارهایی در سطح روسای جمهور تا رایزنی های فشرده استانی و ملی، همه تلاش‌هایی برای احیای روابطی است که به دلایل مختلف در گذشته رو به تیرگی گذاشته و دود آن نیز به چشم بخش تولید و صادرات و حمل و نقل کشورمان، رفته است.

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی؛ در چند سال اخیر، بخش خصوصی بارها و به دفعات، مطالباتی جدی برای ساماندهی روابط دیپلماتیک و از پی آن، ارتقای تعاملات اقتصادی با ترکمنستان داشته چون این همسایه، مسیر عبور کالاهای صادراتی ایران به بازارهای آسیای میانه، به شمار می‌آید.

در این گزارش با فعالان بخش خصوصی مسئولان دستگاه های دولتی متولی، پیرامون اهمیت جایگاه ترکمنستان در راهبرد اقتصادی ایران با همسایگانش و ضرورت‌ها و الزامات موجود در تعامل اقتصادی با این کشور، گفتگو و دغدغه‌های آن‌ها را منعکس نمودیم.

*30 پیشنهاد برای تفاهم‌نامه ایران و ترکمنستان

 ترکمنستان مسیر مناسبی برای ترانزیت کالاهای ایرانی به اوراسیا به شمار می‌آید و رتبه 9 تولید پنبه در دنیا را دارد. این کشور نیازمند صنایع وابسته به صنعت نساجی است. ترکمنستان برنامه دارد تا به زیرساخت‌های جدید در صنعت حمل‌ونقل دست یابد. این کشور در حوزه کشاورزی از ظرفیت‌های مطلوبی برخوردار است و به همین دلیل به صنایع تبدیلی نیاز دارد. تمامی پتانسیل‌هایی که اشاره شد، فرصت‌هایی برای سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری ایران از این موقعیت به شمار می‌آیند. بنابراین بایستی سازوکاری برای تسهیل ورود ایران به این حوزه‌ها اندیشیده شود و در تفاهمات با ترکمنستان قید گردد. توامان این کشور یک مسیر مهم برای حمل و نقل بین المللی و ترانزیتی ایران بوده که به واسطه محدودسازی دولت این کشور، در سال های اخیر، این ظرفیت برای ایران مستمر تحلیل رفته ایت.

مواردی که بیان شد، مطالبه عمده فعالان اقتصادی استان است که چندی پیش در جلسه دبیرخانه‌های شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی چهار استان شرقی کشور، آن را بیان نمودند.

علی اکبر لبافی، رئیس این دبیرخانه در خراسان رضوی، در مورد انگیزه برگزاری این جلسه می‌گوید: تلاش ما بر این است تا بتوانیم در قالب هم‌افزایی استانی و سپس ملی، موضوع مراودات بین دو کشور ایران و ترکمنستان را بررسی و موانع و مشکلات و راهکارهای اصلاحی را از منظر بخش خصوصی ارائه کنیم تا در تفاهم‌نامه‌هایی که در آینده میان دو کشور تدوین خواهد شد، لحاظ گردد. در این نشست، حدود ۳۰ پیشنهاد دریافت کردیم که در برخی از مهم‌ترین آن‌ها به عنوان خواسته‌های بخش خصوصی و دولتی از جمع بندی شد.

وی از رفع مشکل ویزا و تردد تجار دو کشور و ضرورت تسهیلگری در این حوزه، استقرار دفاتر اتاق مشترک ایران و ترکمنستان در استان‌های مرو و آخال، برقراری پرواز مستقیم میان شهرهای مهم دو کشور، تمرکز بر گردشگری سلامت و جذب گردشگران ترکمنستان و ... به عنوان برخی از این پیشنهادات نام می‌برد.

رئیس دبیرخانه شورای گفت‌وگوی خراسان رضوی اظهار می‌کند: شبانه‌روزی شدن خدمات گمرکی، لزوم تسهیل صدور روادید و نشست‌های گمرکی ماهانه بین ایران و ترکمنستان ، درخواست تامین واگن امدادی از سوی ترکمنستان، راه‌اندازی بازارچه‌های مرزی بین دو کشور حتی به صورت یک‌طرفه و شکل‌گیری بازارچه‌های مرزی در لطف‌آباد درگز و ... برخی دیگر از پیشنهاداتی هستند که در جمع‌بندی با دبیرخانه های شورای گفتگو در چهار استان شرق و شمال شرق کشورمان، حاصل آمد.

لبافی یکی از موضوعات اساسی در تعاملات دو کشور را مسائل مربوط به ترانزیت و حمل‌ونقل عنوان می‌کند و می‌گوید: این مقوله همواره در روابط دو کشور تاثیر داشته است. در این خصوص در گذشته نشست‌هایی برگزار شده و طبیعی است که بخش خصوصی تاکید دارد که دولت از ظرفیت خود برای بهبود روابط در مسائل ترانزیتی و حمل‌ونقلی کمک بگیرد.

 

*رشد مبادلات با تسهیل در صدور ویزا

حل مشکلات صدور ویزا درخواستی است که استان‌های هم‌مرز با ترکمنستان بر آن بسیار تاکید دارند، با حل این موضوع، رشد قابل توجهی در تبادلات اقتصادی دو کشور به وجود خواهد آمد.

محمدعلی امیرفخریان، رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز در همین خصوص معتقد است که مشکلات بخش خصوصی در ترکمنستان علاوه بر مشکلات متاثر از تحریم‌ها که عمده‌ترین آن پیچیدگی در تبادلات مالی و بانکی است، مواردی مانند محدوديت‌ها در حمل‌ونقل و مشکلات صدور ویزا را نیز شامل می‌شود.

او همچنین، بر لزوم ایجاد سازوکار مناسب برای تبادلات پولی، تهاتر کالا و توجه به مقوله گردشگری (و به ویژه گردشگری سلامت) تاکید می‌کند.

امیرفخریان خاطرنشان می‌‎کند: با توجه به نقش اصلی ترانزیت و حمل‌ونقل در توسعه مراودات تجاری، می‌توان از آن به عنوان اصلی‌ترین مشکل در ارتباط ما با ترکمنستان یاد کرد. در حمل‌ونقل ریلی معضل کمبود واگن و خصوصی‌سازی راه آهن در کشورهای منطقه را شاهدیم و در بخش جاده‌ای نیز ممنوعیت تردد کامیون‌های غیرترکمن در خاک این کشور، یک مشکلی اساسی به شمار می‌آید. این محدودیت بعد از شیوع همه‌گیری کرونا وضع و موجب کندی مراودات تجاری به دلیل لزوم تعویض کشنده‌ها یا ترانشیپمنت شد.

به گفته امیرفخریان، برای رفع مشکل ترانزیت با ترکمنستان باید به دنبال راه حل مناسب برای تردد کامیون‌ها در دو کشور، رفع یا کاهش عوارض متقابل و کاهش سایر هزینه‌های تحمیلی به تجارت و ترانزیت باشیم و از سویی، برای کاهش مشکلات حمل‌ونقل ریلی بایستی مجوز سیر واگن‌های ایرانی در کشورهای CIS توسط راه آهن اخذ شود تا با تامین واگن‌های استاندارد برای سیر در خط ریلی عریض آسیای میانه، حمل ریلی کالا به این کشورها تسهیل شود.

 

*درخواست حذف عوارض تن‌-کیلومتر ترکمنستان بر ناوگان ایرانی

ناگفته نماند که در زمینه مشکلات ترانزیت از مسیر ترکمنستان، ممنوعیت تردد کامیون غیرترکمن از خاک این کشور رویه‌ای بوده که با شیوع کرونا شکل گرفته و در صورت رفع این ممنوعیت، هنوز هم مشکلاتی وجود دارد که باید برای حل آن‌ها تلاش شود. یکی از مهم‌ترین مشکلات، عوارض تن-کیلومتری است که پیش از شیوع کرونا و ممنوعیت ترددها، ترکمنستان تنها از کامیون‌های ایرانی اخذ می‌کرد.

احمد زمانیان، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و ترانزیت اتاق بازرگانی مشهد در این‌باره می‌گوید: قبل از شیوع کرونا، ترکمنستان برای ناوگان ایرانی عوارض تردد به ازای هر کیلومتر یک‌ونیم دلار را وضع کرده بود و در صورت بازگشایی مرزهای این کشور به روی کامیون‌های غیرترکمن، آن عوارض به قوت خود باقی است و لذا تقاضای ما پس از بازگشایی مسیر برای ناوگان جاده‌ای، رایزنی برای تجدیدنظر ترکمنستان در این موضوع و حذف عوارض مذکور است.

وی تصریح می‌کند: مطالبه اصلی ما این است که اجازه تردد به خاک ترکمنستان داده شود؛ همانطور که در تمام دنیا و حتی کشورهای اروپایی با همه حساسیتی که نسبت به کرونا وجود دارد، هیچ‌گاه از ورود ناوگان خارجی جلوگیری نشده است و با انجام واکسن، تست و... ترددها ادامه داشته است. بسته بودن مرز ترکمنستان در این دو سال، ضربه سنگینی به شرکت‌های حمل‌ونقل و ناوگان جاده‌ای کشور ما وارد کرده است. شرکت‌ها ناچارند برخی مسیرها را دور بزنند و از طریق روسیه و آذربایجان یا کشتی‌های رو-رو به مقصد خود در آسیای میانه برسند. این موضوع هم زمان‌بَر است و هم هزینه‌های سنگینی به دنبال دارد. امروز محموله‌های تجاری در مرز به کِشنده‌های ترکمن تحویل می‌شود که روشی پسندیده، معقول در تجارت و ترانزیت بین‌المللی نیست.

زمانیان یادآور می‌شود: باید تصمیمی قطعی برای بازگشایی مرز ترکمنستان به روی ناوگان جاده‌ای اخذ شود. پس از آن در بحث دریافت عوارض تن کیلومتر از ناوگان ایرانی تجدیدنظر شود. این عوارض فقط از ناوگان ایرانی اخذ می‌شد.

 

*وضعیت مبادلات ایران و ترکمنستان در مرزهای مشترک

ایران دارای 4 مرز زمینی با ترکمنستان است؛ اینچه‌برون، باجگیران، لطف‌آباد و سرخس. در حال حاضر تنها از مرزهای لطف‌آباد و سرخس است که بارها تحویل ماشین‌های ترکمنستان می‌شود. مرز باجگیران در گذشته نیز با محدودیت بار و تناژ مواجه بود به‌طوری‌که مجموع بار و کامیون باید حداکثر به 20 تن می‌رسید که امروز همان میزان هم انجام نمی‌شود.

اما جواد نیشابوری، عضو هیات مدیره اتاق مشترک ایران و ترکمنستان معتقد است که بخشی از مشکلات کشور ما با ترکمنستان در حوزه ترانزیت و حمل‌ونقل به دلیل مسائل زیرساختی در داخل است و بخش دیگر به خاطر عدم ارتباط دو دولت در گذشته.

او در همین رابطه عنوان می‌کند: در بحث واگن نیز با هزینه‌های زیادی واگن‌ها را وارد می‌کنیم که در عرف حمل‌ونقل نیست. ما هم کرایه ورود واگن به کشور را می‌پردازیم و هم هزینه حمل واگن را.

نیشابوری تصریح می‌کند: مطالبه دیگر ما این است که برای تعاملات با دو استان آخال و مرو، نیازی به ویزا نباشد. همچنین، دفتر مشترک ایران و ترکمنستان در این استان‌ها راه‌اندازی شود. از طرفی، با برقرار فرصت تهاتر کالا بین استان‌های خراسان رضوی و آخال و مرو می‌توان تا حدی مشکلات ارزی کشور را در مبادلات با ترکمنستان رفع کرد. پنبه و کالاهای مصرفی می‌تواند در این تهاترها مدنظر قرار بگیرد.

نیشابوری با بیان اینکه هم‌اکنون وضعیت مراودات با ترکمنستان ضعیف است، خاطرنشان می‌کند: البته بعد از سفر رئیس جمهوری کشورمان به ترکمنستان ارتباطات کمی بهتر شده و در استان‌های هم‌جوار شاهد کاهش سختگیری‌ها هستیم. اطلاع‌رسانی مناقصاتی که در ترکمنستان برگزار می‌شود تاثیر به‌سزایی در صدور خدمات فنی و مهندسی ایران به این کشور دارد، ولی باور داریم ظرفیت‌های این دو همسایه برای تعاملات اقتصادی به مراتب بیشتر است و باید به شایستگی، مغتنم دانسته شوند.

 

*از گذشته درس بگیریم

نکته‌ای که نباید فراموش کنیم این است که ایران در تفاهمات و توافقات خود با دولت ترکمنستان باید از اشتباهات گذشته درس بگیرد. پایبندی به تعهدات، لازمه بقای هر توافق مشترک موجود و رسیدن به تفاهمات آینده است. ترکمنستان کشوری مصرف‌کننده برای تولیدات ایران به شمار می‎آید و می‌توان با ارتباطات و توافقاتی مطلوب، گشایش‌هایی اقتصادی برای کشورمان و به ویژه استان‌های هم‌مرز با ترکمنستان  فراهم کرد.