مردی از تبار خدمت

یادی از «مرحوم شهرستانی»؛ یک نام ماندگار که وسعت کارنامه خدمتش از شرق تا غرب ایران گسترده است:

مردی از تبار خدمت

 

از نوزدهمین روز آن تیرماه داغ 1395، چهار سال می گذرد، روز تلخی که خبر درگذشت مرحوم مهندس سیدجواد شهرستانی منتشر شد. برای بسیاری او به عنوان شهردار سابق مشهد و تهران و برای عده بیشتری به عنوان یک چهره برجسته عمرانی شناخته می شد که خدماتش تحولات زیادی را رقم زد اما خدمات خیرانه او نیز جایگاه ارزشمندی در کارنامه حیاتش داشت.

مرحوم شهرستانی یک چهره ماندگار ملی است که نامش از شرق تا غرب ایران به نیکی یاد می شود... از مشهد و تهران تا کرمانشاه.

در این مجال کوتاه و به بهانه سالگرد درگذشت او، نیم نگاهی خواهیم داشت به مردی که تا آخرین روزهای زندگی، قلبش برای وطن و مردمش می تپید:

 

*روایت زندگی پدر از زبان پسر

مهندس حمید شهرستانی فرزند ایشان درباره دوران زندگی و خدمات آن مرحوم در مصاحبه ای گفته است:«... مهندس سيد جواد شهرستاني فرزند سيد هاشم (دبيرالكتاب و مصحح كتب خطي آستان قدس رضوي) در سال 1303 خورشيدي در شهر مشهد متولد شد. او پس از طي دوران تحصيل در دبيرستان ابن‌يمين و فردوسي مشهد و قبولي در كنكور دانشكده فني دانشگاه تهران به‌عنوان دانشجوي رشته فني دانشكده افسري از مهرماه سال 1324 وارد خدمت ارتش شد و تا درجه ستوان يكمي در دانشگاه تهران به تحصيل اشتغال داشت.

پدرم پس از دريافت پايان‌نامه فوق‌ليسانس در رشته الكترومكانيك از دانشكده فني دانشگاه تهران در سال 1328 به لشگر 8 خراسان منتقل شد و با درجه سرواني به‌عنوان رئيس تعميرگاه مخابرات و از سال 1337 كه به درجه سرگردي نائل گرديد در پست سازماني معاون مخابرات لشگر 8  خراسان براي برقراري ارتباطات مخابراتي لشگر با كليه واحدهاي تابع به‌خصوص مرزهاي خراسان و سپاه و ستاد ارتش انجام‌وظیفه مي‌كرد.

وی در مهرماه سال 1339 بنا به درخواست رئيس دانشگاه فردوسي مشهد و موافقت ارتش با حفظ كليه سوابق خدمتي به دانشگاه فردوسي مشهد منتقل گرديد.

مرحوم مهندس شهرستاني درحالی‌که در مخابرات لشگر 8 به وظايف سازماني خود عمل مي‌كرد با موافقت ارتش در فرودين ماه 1329 به تدريس فيزيك در دانشگاه پزشكي و پس از تأسيس دانشكده علوم، مسئوليت تدريس فيزيك الكترونيك را در آن دانشكده به عهده گرفت.

وی پس از انتقال به دانشگاه فردوسي به مدت یک سال از طريق دانشگاه براي تحقيق و مطالعات به (ساكله) مركز تحقيقات رسمي فرانسه اعزام گرديد.

ایشان از 19 سال دوران تدريس فيزيك در دانشكده‌هاي پزشكي و علوم دانشگاه فردوسي مشهد به‌خوبی ياد مي‌كرد و از كسوت معلمي به خود مي‌بالید.

ازجمله اقدامات دانشگاهي مرحوم پدرم می‌توان به تأسيس دانشكده علوم در كرمانشاه و قبول عضويت هیئت‌امنای آن و افتخار حضور در جلسات هیئت‌امنای دانشگاه فردوسي از سال 1352 تا سال 1356 اشاره کرد و تا پایان عمر در بنياد دانشگاهي فردوسي فعال بود...»

 

*خدمات فنی مرحوم مهندس شهرستانی

دوران فعالیت کاری پدرم علاوه بر بعد آموزشی که اشاره شد، ابعاد دیگری هم دارد:

در سال‌های 1342 و 1343 علاوه بر تدریس در دانشگاه و مدیریت اداره برق منطقه‌ای خراسان به‌عنوان شهردار مشهد به‌صورت افتخاری، در خدمت مردم شریف مشهد بود و در سال 1347 که برای اولین بار انجمن شهر تهران از طرف مردم انتخاب و تشکیل شد، به‌اتفاق آراء به‌عنوان شهردار تهران انتخاب شد و این خدمت مدت یک سال ادامه داشت، سپس وی مدت 4 سال استاندار کرمانشاه و 3 سال مسئولیت وزارت راه و ترابری را به عهده داشت و در سال 1356 برای دومین بار شهردار تهران شد که تا بهمن‌ماه سال 1357 در این سمت بودند.

 

* سوابق کاری شهرستانی در مشهد

چند نمونه از خدمات ایشان در مشهد و در مسئولیت‌های مدیریت برق و شهرداری مشهد بدین شرح بود: نصب و راه‌اندازی فرستنده 400 واتی رادیو مشهد، افزایش تولید نیرو و توسعه شبکه برق استان خراسان، ساختمان کوی آب و برق مشهد، افتتاح چاه‌های قاسم‌آباد ولوله کشی آب شهر مشهد، تأسیس شرکت واحد اتوبوس‌رانی مشهد، پوشش نهر نادری، ایجاد پارک ملت و وکیل‌آباد، پیشنهاد طرح توسعه اطراف صحن مطهر حضرت رضا (ع) و احداث فلکه جدید طبق طرح مهندس مشاور.

در اینجا لازم است به این نکته اشاره‌کنم که شهرداری مشهد در زمان تصدی آقای مهندس شهرستانی و از سال 42 تا 44 در کشور به‌عنوان شهرداری نمونه انتخاب شد.

 

* شهرستانی در قامت کلیددار تهران

ایجاد راه‌های ارتباطی به نمایشگاه تهران ازجمله بزرگراه چمران با همکاری وزارت راه، ایجاد راه‌های دسترسی به منطقه عباس‌آباد و تشکیل فضای سبز در این منطقه، احداث پارک‌های شهر ازجمله: ملت، قیطریه، نیاوران و جمشیدیه، تشکیل سازمان عمران جنوب شهر، ساخت بهشت‌زهرا و جاده جنوب آن و تشکیل سازمان مستقل برای آن.

 

*فعالیت‌های مرحوم مهندس شهرستانی درسمت استاندار کرمانشاه

تأسیس دانشکده علوم، ایجاد فرودگاه بزرگ و ساختمان آن در محل جدید و افتتاح پرواز هما به کرمانشاه، تبدیل فرودگاه قدیم به مساحت 5 هزار هکتار به پارک میوه، ایجاد بولوارهای ورودی شهر و فضای سبز اطراف آن و احداث بولوار و پارک طاق‌بستان، احداث پارک شیرین، بازسازی منطقه مرزی خسروی، ایجاد فضای سبز در تمام نقاط استان به‌نحوی‌که استان کرمانشاه درکشت نهال و ایجاد فضای سبز بین تمام استان‌ها نمونه شناخته شد.

 

*فعالیت‌های عمرانی و خیریه

مرحوم پدرم تا آخرین روزهای حیات به فعالیت‌های عمرانی و خیریه مشغول بود و از داشتن کسوت معلمی به خود می‌بالید؛ می‌دانستم که او عضو چند موسسه خیریه ازجمله هیات مؤسس جامعه یاوری خراسان و فعال در حوزه مدرسه‌سازی و همچنین بنیاد دانشگاهی فردوسی بوده است که موسسه ای علمی، غیر انتفاعی و عام المنفعه می باشد.

پدرم رئیس هیات امناء بنیاد دانشگاه فردوسی بود و این بنیاد در زمینه ی ساخت و ساز خوابگاه های دانشجویی، جلب پشتیبانی نیکوکاران و ایجاد امکانات رفاهی دانشجویان فعالیت می کند و همچنین تعداد زیادی دانشجو نیز با هزینه شخصی ایشان فارغ التحصیل شده اند و یا هم اکنون مشغول تحصیل هستند.

 

*هیچ وقت کار کوچک نکرده‌ام

مرحوم مهندس شهرستانی در یکی از آخرین گفتگوهای خود از ماجرای ایجاد پارک ملت مشهد، تولد یک محله، جان گرفتن یک خیابان که بعدها شده بلوار وکیل‌آباد و ده‌ها داستان دیگر ... سخن گفته است:

« یکی از اقداماتم در مشهد بنا نهادن همین محله آب و برق بود. محله‌ای که زمانی یک زمین بایر و برهنه بود اما آن را برای کارکنان شرکت برق در اختیار گرفتم و درآن‌واحدهای مسکونی ایجاد کردم. یادم هست، خیلی‌ها آن موقع مرا به خاطر این کارم سرزنش می‌کردند و می‌گفتند نمی‌توانم طرحم را به نتیجه برسانم اما برای تأمین هزینه ساخت این واحدها سراغ وزیر آب و برق وقت رفتم و درخواستی را روی میزش گذاشتم که بر اساس آن دو سال حقوق کارگران شرکت را از او وام بگیرم و با آن پروژه را کلید بزنم و وام را در قالب قسط‌های 20 درصدی، از حقوق آن‌ها کم کنم. درخواست به اصرار من امضا شد، بعد مصوبه‌ای را از هیئت‌مدیره شرکت برق برایش بردم که در آن تقاضا شده بود به حقوق هر کارگر 20 درصد اضافه شود عملاً با این اقدام ایجاد این واحدها رایگان تمام شد...»

 

*گفتم جاده شرق را به روی خودروها می‌بندم

او در ساخت اولین جاده کمربندی ایران در مشهد که همان جاده سنتو یا بزرگراه شهید کلانتری خودمان است، نقش پررنگی داشته است:« حسن شالچیان وزیر راه و ترابری رژیم سابق قصد داشت این جاده را تا کوهسنگی برساند که نتیجه‌اش تخریب آن فضای گردشگری بود، من هم تهدیدش کردم که اگر این اقدام را عملی کند، جاده شرق را بر روی کامیون‌ها و اتوبوس‌ها می‌بندم. شکایتم را نزد تیمسار عزیزی استاندار وقت برد، مرا هم احضار کرد و ماجرای اختلافمان را وسط کشید. گفتم: اجازه نمی‌دهم این مرد، شهر مشهد را خراب کند. بعد از کلی چانه‌زنی استاندار رو به شالچیان کرد و گفت: حریف ایشان نمی‌شوی. شالچیان هم که از هر دری حتی تهدید به کناره‌گیری واردشده و بن‌بست خورده بود، علی‌رغم میلش به تغییر طرح و حفظ برخی عرصه‌ها رضایت داد.»

 

*گفتم: تو مسیر تغییر را بستی

یکی دیگر از ماجراهای جالب شهرستانی درگیری او با یکی از استانداران رژیم سابق به نام باتمانقلیچ است. شهرستانی تدوین گر پروژه اولیه و پیشنهاددهنده طرح توسعه پیرامون حرم مطهر رضوی بود. طرحی که با چانه‌زنی فراوان به امضای مقامات بالای دولت می‌رسد و استاندار عزیزی هم از آن حمایت می‌کند؛ اما با تغییر ناگهانی این مقام مسئول ورق برمی‌گردد. نادر باتمانقلیچ حکم به توقیف کار می‌دهد. خلاصه ازاینجا اختلاف شهرستانی با استاندار بالا می‌گیرد؛»

یک روز او را برای بازدید به بافت فرسوده و پر معضل اطراف حرم بردم اولین توقف مان یک مغازه تجاری بود که از قضا صاحبش برای قضای حاجت آن را دست فرزند نوجوانش سپرده و رفته بود. مغازه را به او نشان دادم و گفتم اگر مغازه آتش بگیرد توی این کوچه تنگ، چه کسی می‌تواند جان این بچه را نجات دهد؟ فریادش بلند شد و به عواملش دستور داد مغازه را ببندند. آن زمان در بافت اطراف حرم، جرائم زیادی رخ می‌داد او را به یکی دو تا از این منازل بردم. حسابی کفری شده بود. سر عمالش فریاد می‌زد و دستور می‌داد که این خانه‌ها را جمع کنند. آنجا بود که دستش را گرفتم و گفتم همه درد این محدوده این‌یکی دوخانه نیست، این بافت درشان حرم حضرت رضا(ع) نیست و تو مسر تغییر این شرایط را بستی. زبانش بریده بود. با همه قلدری و سرکشی‌هایش، حرفی برای گفتن نداشت.»

شهرستانی خوب به خاطر دارد که یک‌بار دیگر هم بهانه‌تراشی‌های باتمانقلیچ دامن‌گیرش شده بود و آن مربوط می‌شد به تصمیم وی برای ایجاد پارک ملت مشهد.« 72 هکتار زمین برای ایجاد این پارک گرفته بودم که استاندار دستور توقف کار را داد. او بهانه کرده بود که وجود باغ ملی و پارک شهر برای مشهد کفایت می‌کند و این میزان زمین برای یک پارک زیاد است و حیف‌ومیل به‌حساب می‌آید. من که سر نترسی داشتم، پای مقامات بالاتر را به ماجرا کشاندم. آن‌ها برخلاف نظر او از طرح حمایت کردند و حتی معتقد بودند که این میزان زمین برای ایجاد پارک برای شهر مثل مشهد کم است. اینجا بود که بدون اجازه استاندار و کسب مجوز از سوی وی آستین‌ها را بالا زده و اقدام به ایجاد پارک کردم. چاه‌های آن را حفر کرده و از مهندسان خارجی برای طراحی فضای سبز آن استفاده نمودم»

 

**به روایت دیگران**

 

*شهرستانی هرگز مسئولیت اجتماعی خود را فراموش نکرد

غلامحسین شافعی، رییس اتاق بازرگانی خراسان رضوی در مراسم بزرگداشت سید جواد شهرستانی که به همت اتاق خراسان رضوی و جامعه یاوری خراسان در مرداد ماه 1395 برگزار شد در خصوص این چهره ماندگار گفت: سید جواد شهرستانی، خیری بود که هرگز مسئولیت اجتماعی خود را فراموش نکرد و به عنوان عضو هیأت مدیره جامعه یاوری خراسان، خدمات فراوانی به مردم این کشور ارائه کرد.

شافعی با اشاره به اینکه شخصیت مرحوم شهرستانی در صداقت، انسانیت، تلاش، مردمداری و دین مداری، قابل ستایش است، گفت: او تا واپسین لحظات عمر همواره به عنوان کارآفرینی سخت کوش و مدیری با درایت و فرهنگ دوستی وطن پرست شناخته می شد.

رییس اتاق بازرگانی خراسان رضوی راز ماندگاری و نیکنامی مهندس شهرستانی را زندگی در ارتفاع عمر دانست و افزود: انسان های بسیاری از لحاظ جایگاه و مقام و رتبه اقتصادی وجود دارند که ماندگار نمی شوند چون در طول و عرض و متعلقات آن زندگی می کنند. همانطور که مدال آوران فراوانی در رشته کشتی وجود داشته اند ولی کسی که ماندگار شد، جهان پهلوان تختی بود.

وی از شهرستانی به عنوان یک الگو برای جامعه مدیران و کارآفرینان یاد کرد و گفت: نکوداشت شهرستانی، بزرگداشت ارزش های وطن پرستی، خدادوستی، انسانیت و خیر اندیشی است که باید در حافظه تاریخ ثبت و به کرات مرور گردد.

 

*شهرستانی، شارستان حیات جمعی ماست

 دکترمحسن رنانی نیزدر در باب این شخصیت ماندگار عنوان کرد: شهرستانی میراث نمادین و قوام نسل بعد خواهد بود. او مجموعی از ادب، علم و دولت بود.

وی افزود: میراث نمادین هر جامعه همچون ستونهایی هستند که قوام نسل آینده خواهند بود.

محسن رنانی با اشاره به اینکه اولین بار در سال 90 در کرمانشاه و جهت نوشتن سند توسعه با مهندس شهرستانی دیدار داشته است، گفت: در واقع ایشان یک سرمایه نمادین بود که جامعه ما همچون موارد دیگر، نتوانست آن را نمادین کند.

وی با بیان اینکه نسل امروز نیازمند نمادهای تاریخی زنده است، اظهار داشت: در حالیکه اتاق لویی پاستور پس از 150 سال در دانشگاه سوربون، مانند یک نماد تاریخی زنده و پویا وجود دارد، ما در جامعه خود، به پوشش سرمایه‌های نمادین خود پرداخته و به ارزش آن پی نمی بریم.

رنانی افزود: کشورهای پیشرفته به اساتید بازنشسته دانشگاههای خود، اجازه خانه نشینی نمی دهند و دانشجویان از حضور و تجربه آنان در اتاق هایی اختصاصی، بهره می بزند. در کشورما نیز می توانستیم واحدی برای دانشجویان مدیریت جهت بهره برداری از تجربیات و دیدار با مهندس شهرستانی قرار دهیم.

وی با اشاره به اینکه شهرستانی، شارستان حیات جمعی ماست، تأکید کرد: شارستان در پشت برج و باروی هرشهر قرار دارد و ما برای حفاظت از برج و باروهای فرهنگی خود چاره ای جز تولید سرمایه های نمادین نداریم و تنها راه برای تبلیغ ارزش های فرهنگی  نیز اینست که در نمادهای فرهنگی متبلور شوند.

رنانی افزود: برای انتقال سرمایه های فرهنگی به نسل بعد باید سرمایه نمادین تولید کرد و سرمایه های فرهنگی را ملزم به سرمایه های نمادین کنیم، اتفاقی که هنوز برای فردوسی نیفتاده و ما جشنواره ای در مقام و جایگاه فردوسی نداریم.

رنانی با بیان اینکه سرمایه نمادین، با رفتار، شخصیت و ادبش، ایجاد ارزش می کند، گفت: متاسفانه غفلت مسئولان و حجم بالای مشکلات و معضلات اقتصادی باعث شده که سرمایه های نمادین خود را فراموش کرده و دست آنها را در دست نسل آینده خود قرار ندهیم.

 

*منابع:

نشریه اقتصاد آسیا

روزنامه شهرآرا