در کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع تبدیلی اتاق بازرگانی خراسان رضوی مطرح شد:

«بازار»؛ مهم‌ترین دغدغه در مسیر توسعه کشت گیاهان دارویی در کشور

«گیاهان دارویی» و راهکارها برای ایجاد بهره‌وری اقتصادی در چرخه تولید و فرآوری این محصولات، یک بار دیگر محور بحث در کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع تبدیلی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی قرار گرفت.

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، علی شریعتی مقدم، رئیس این کمیسیون در تشریح دلایل بررسی این موضوع عنوان کرد: ظرفیتی که در این حوزه فراهم است، می‌تواند بسترساز توسعه و بهره‌وری در بخش کشاورزی استانمان شود اما در حال حاضر با چند دغدغه جدی مواجهیم، که یکی از آن‌ها ضعف در حوزه بازاریابی و صادرات محصولات این بخش است.

وی ادامه داد: دیگر مسئله‌ای که گریبانگیر این حوزه شده، فعالیت واحدهای غیرمجاز عرضه گیاهان دارویی است که به حُسن شهرت عطاری‌های اصیل و قدیمی فعال در این بخش آسیب وارد می‌کند.

*ضرورت تدوین نقشه‌راهی برای توسعه بهره‌وری و صادرات گیاهان دارویی

شریعتی در عین حال، اولویت‌ کمیسیون کشاورزی را در این حوزه، تدوین زنجیره ارزش و در ادامه توسعه بازار این محصولات عنوان کرد و یادآور شد: قطعا برای نفوذ به بازارهای جهانی، نیازمند برنامه‌ای مدون و کاربردی هستیم که تحقق آن با خام‌فروشی ممکن نمی‌شود.

وی از همه نهادها و دستگاه‌های اجرایی و مراکز تحقیقاتی که در این مبحث ورود یافته‌اند خواست تا آمارها، اطلاعات و نتایج پژوهش‌ها خود را در اختیار این کمیسیون قرار دهند تا پس از جمع‌بندی، با نظر کارشناسان، نقشه راهی در این رابطه تدوین گردد.

وی به انبوه تحقیقات صورت گرفته در موضوع گیاهان دارویی اشاره کرد و گفت: خوشبختانه در این حوزه پژوهش‌های متعدد و قوانین و طرح‌های بالادستی فراوانی تهیه شده است اما آنچه بسترساز تحول خواهد شد، یک برنامه عملیاتی است. قطعا برای تحقق این مهم نیازمندیم که یک دستگاه یا نهاد مرتبط، نقش متولی را ایفا نماید. به هر رو، کمیسیون معطل نمی‌ماند و تلاش می‌کند به عنوان حلقه وصل بخش خصوصی و دولتی، در این حوزه اقدام مثبتی را صورت دهد.

شریعتی در ادامه گوشه‌چشمی هم داشت به طرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان در این بخش و گفت: توان این شرکت‌ها می‌تواند به تولید محصولاتی منجر شود که بازار گیاهان دارویی ایران را در سطح جهانی توسعه ببخشد. به نظر می‌رسد یکی از اقدامات اساسی در این بخش باید تعامل با این شرکت‌ها و بررسی اقدامات آن‌ها در این حوزه باشد.

وی از سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی خواست تا به کمک کمیسیون بیاید و برای گیاهان دارویی، اولویت‌بندی ارائه کند تا که هر کدام از گونه‌ها با توجه به ظرفیت‌شان در برنامه‌ریزی‌های آتی، مورد توجه قرار گیرند.

*وجود 250 گونه گیاهی دارای ارزش‌ دارویي، صنعتي و خوراكي در استان

اما در ادامه این نشست، تریبون در اختیار احمد دلاوری معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان رضوی قرار گرفت تا از وضعیت، سیاست‌های اجرایی و چالش های محصولات فرعي مرتع و جنگل استان بگوید.

وی با بیان اینکه، مساحت عرصه های منابع طبیعی این خطه در مجموع 8میلیون و 156 هزار و262 هکتار است، متذکر شد:این عرصه عملا 5/69درصد مساحت کل استان را در بر می‌گیرد که شامل شش میلیون و 566هزار و 29هکتار مرتع، 627هزار و 835هکتار بیابان و 996هزار و 156هکتار جنگل می‌باشد. در این میان، سهم رويشگاه‌هاي محصولات فرعي مرتعي 266هزار و 265هكتار است که 4درصد كل مراتع استان را شامل می‌شود.

وی متذکر شد: استان خراسان رضوي با وسعت 7/11ميليون هكتار، داراي تنوع آب و هوايي مطلوبی است و همین امر باعث شکل‌گیری شرايط اقليمي متنوع و به تبع آن جوامع گياهي گوناگون شده است.

این مقام مسئول، تعداد گونه‌هاي گياهي شناسايي شده در استانمان را حدود دوهزار مورد عنوان کرد و گفت: از اين تعداد حدود 250 گونه داراي ارزش‌هاي مختلف دارویي، صنعتي و خوراكي هستند.

وی در ادامه گوشه‌چشمی داشت به طرح احياء و بهره‌برداري از محصولات جنگلي و مرتعي و در تشریح آن عنوان کرد: طرح مذکور در واقع برنامه مدوني است كه در محدوده يك يا چند سامان عرفي تهيه مي‌گردد و در آن ميزان توليد، نحوه بهره‌برداري، زمان مناسب بهره‌برداري، احياء و توسعه رويشگاه، نوع مجري و نحوه نظارت، هزينه و درآمد و... مشخص مي شود. به اتکای طرح مذکور می‌توان چرخه تولید و بهره‌وری این محصولات را در استان برای هر بخش تکمیل نمود.

دلاوری همچنین طبقه بندي از محصولات و فرآورده‌هاي غيرچوبي جنگلي و مرتعي از نظر «حفاظت، بهره برداري و صادرات» ارائه کرد و گفت: ما براساس طبقه‌بندی مذکور، گونه‌های گیاهی این خطه را در گروه‌های غيرمجاز (ممنوعه)، مجاز (مشروط) و بالاخره اقلام  زراعی و گلخانه ای طبقه‌بندی کرده‌ایم و برنامه‌ریزی‌های ما نیز در حوزه اقدام، بر همین اساس تعریف می‌شود.

وی در ادامه به پراکنش متنوع گیاهان دارویی نظیر باریجه، آنغوزه شيرين، پسته جنگلي، سريش، کتیرا و... در سطح استانمان اشاره کرد و با تاکید بر اهمیت این تنوع، یادآور شد: بهره برداری صحيح و بهينه از این منابع يکی از اهداف اصلی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداری می‌باشد و در این راستا، اقداماتی همچون شناسايی عرصه‎ها،  تهيه طرح‌های بهره برداری، شناسایی اراضی مناسب برای کشت و توسعه گیاهان دارویی و صنعتی،  تهيه و تکثير بذرها،  همکاری و پيگيری جهت تشکيل تعاونی‌های بهره‌برداری،  حمايت از بهره برداران و مجريان طرح های بهره برداری از طريق اخذ تسهيلات بانکی ، حمايت از صادرات محصولات جنگلی و مرتعی، حمايت و پیگيری امور مربوط به صنابع تبديلی و... را در دستور کار داریم.

*تعریف 70طرح برای بهره‌برداری از رویشگاه‌های گیاهان دارویی استان

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان رضوی، تعداد طرح‌هایی که به منظور بهره برداری از این مراتع تهیه شده را تا پایان سال 95 بالغ بر70 مورد عنوان کرد و گفت: همچنین سطح کل رویشگاه‌های دارای طرح بهره برداری دراستان 266هزار و 265هکتار می‌باشد که 93هزار و 277هکتار آن «رویشگاه‌های مفید» معرفی و برای آن طرح ارائه شده است.

وی خاطر نشان کرد: پیش‌بینی ما از میزان محصول این رویشگاه‌ها، حدود یک میلیون و 352هزار کیلوگرم است که می‌تواند به اشتغال 621هزار و 391نفر منجر شود و بهره‌وری اقتصادی آن نیز برای بهره‌برداران، 617میلیارد ریال ارزیابی می‌گردد.    

این مقام مسئول، ظرفیت موجود را «ارزشمند» توصیف کرد و با اشاره به برنامه‌ها و طرح‌های فرادستی، تحقق اهداف موجود در این بخش را منوط به بسترسازی مناسب دانست.

دلاوری به استناد این بحث، چند پیشنهاد ارائه کرد: تبيين جايگاه تسهيلات بانكي در طرح‌هاي بهره‌برداري واستفاده از تجارب ساير استان‌ها، محدوديت صادرات گياهان دارويي و صنعتي به صورت خام و هدايت جوايز صادراتي به سمت محصولات فرآوري شده، ترغيب صادركنندگان به احداث كارگاه‌ها و كارخانجات فرآوري، آموزش مجريان طرح‌های بهره‌برداری در این بخش و صدور گواهينامه مهارت فني براي آن‌ها، جهت گيري پروژه هاي مراكز تحقيقاتی به سمت رویکردهای كاربردي و نهایتا ساماندهي روند نظارت بر صادرات، از جمله اقداماتی هستند که می‌توان در این بخش صورت داد تا توانمندی که در این حوزه وجود دارد، شکوفا شود.

*توان ارتقای کشت گیاهان دارویی را داریم اما نیازمند توسعه بازار هستیم

یوسف گازران، کارشناس مسئول گیاهان دارویی جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز در ادامه عنوان کرد: در حال حاضر طرح توسعه کشت جهاد کشاورزی در قالب طرح‌های اقتصاد مقاومتی کشور در دستور کار قرار دارد که در آن نگاه ویژه‌ای به گیاهان دارویی و ظرفیت‌های این بخش شده است.

وی ادامه داد: اگرچه طرح مذکور به شهرستان‌های استان ابلاغ شده اما اصراری بر توسعه کشت گیاهان دارویی نداریم، چون بازار آن فراهم نیست. در حقیقت توان در بخش کشاورزی ما وجود دارد اما چون بازار مستعد پذیرش محصولات این بخش نمی‌باشد، کشاورزان متضرر خواهند شد.

وی مصداق توانمندی‌ها برای توسعه گیاهان دارویی را، افزایش سطح کشت گل محمدی از 300 به 700هکتار در سال جاری عنوان کرد و یادآور شد: برای بهبود شرایط باید گام‌به گام حرکت کنیم. در این راستا، یک اقدام مهم باید الزام واحدهای فرآوری این محصولات به ساماندهی روند خشک کردن گیاهان دارویی و بسته‌بندی آن‌ها باشد. متاسفانه غیربهداشتی بودن محصولات ارائه شده، به حسن شهرت ایران در این بازار لطمه وارد آورده و اصل سود را نصیب کشورهای می‌کند که محصول ایران را پس از پاکسازی در قالب بسته‌بندی‌های جدید و به نام خود عرضه می‌نمایند.

*دوران خام‌فروشی به سر آمده است

رضوانی مقدم عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد نیز در سخنانی متذکر شد: در حوزه گیاهان دارویی، ما طرح‌های بسیار خوبی داریم اما مشکل اساسی در این بخش «بازار» می‌باشد.

وی ادامه داد: کشاورزی که یک بار محصولی را کاشته باشد اما در مرحله فروش با مشکل مواجه شود، دیگر به سمت کشت مذکور نمی‌رود.

وی یادآور شد: در حال حاضر موضوع گیاهان دارویی در کشور ما داغ است اما به جز زعفران و گل محمدی، در اغلب دیگر محصولات این حوزه موفق به توسعه بازار نشدیم و بخش عرضه آن‌ها بسیار شکننده است.

وی با تاکید بر پایان یافتن دوران خام‌فروشی، بیان کرد: در حال حاضر شرکت‌های دانش‌بنیان از باریجه 45مشتق دارویی تهیه می‌کنند و همین رویکرد و نگاه علمی می‌تواند تا حد زیادی در این عرصه گره‌گشا واقع شود.

رضوانی مقدم با انتقاد جدی از سیاست‌های غلط دستگاه‌های دولتی، متذکر شد: اقداماتی که رویکردهای بلندمدت را مدنظر قرار نمی‌دهند، بزرگترین ضربه را بر پیکر اقتصاد کشاورزی کشورمان وارد می‌آورند. یک مصداق آن را می‌توان در مورد زعفران مشاهده نمود. این محصول متعلق به خطه خراسان است اما کشت آن در 24 استان دیگر ترویج می‌شود. حالا سوال از متولیان امر این است که بازار این حجم محصول تولیدی چگونه تامین خواهد شد؟

*غفلت از حوزه پُرسود «غذا داروها»

اما رسول کدخدایی رئیس هیات مدیره انجمن علوم و صنایع غذایی ایران، حوزه داروهای گیاهی در ایران را دچار مشکلات جدی و تشتت در عملکرد دستگاه‌های مرتبط با آن دانست و متذکر شد: برنامه‌های خوبی در این حوزه نگاشته شده اما مشکل همیشه در فاز اجراست. در حال حاضر، اقدام عاجلانه در بحث گیاهان دارویی باید پرهیز از خام‌فروشی باشد. امروز بازار جهانی، مشتری مشتقات گیاهان دارویی است.

وی از مغفول مانده «غذا داروها» در بحث فرآوری گیاهان دارویی گلایه کرد و یادآور شد: گردش مالی سالانه غذاداروهای در جهان معادل 325میلیارد دلار برآورد می‌شود و ما سهمی در این بازار برای خودمان فراهم نکرده‌ایم.

این کارشناس، یک مشکل جدی در حوزه گیاهان دارویی و مشتقات آن‌ها را مقوله استانداردسازی عنوان کرد و افزود: چون سیاست ها در این بخش یکسان نیست، بازارها و فرصت ها از دست می روند.

وی تاکید کرد: دولت به تنهایی نمی تواند در این حوزه نقش آفرینی کند و نیازمند حضور موثر بخش خصوصی است. قطعا آنچه به حضور ما در بازارهای جهانی گیاهان دارویی کمک خواهد کرد، مزایای انحصاری و رقابتی خواهد بود که باید شناسایی و تقویت شوند.